Zengezur Koridoru, Güney Kafkasya bölgesinde stratejik bir ulaşım hattıdır. Azerbaycan'ın ana toprakları ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti arasında doğrudan kara bağlantısı sağlamayı amaçlar. Bu koridor, Ermenistan'ın Syunik vilayetini geçerek Türkiye ile Azerbaycan arasında bölgesel entegrasyonu artırmaktadır. Özellikle, Karabağ savaşı sonrasında imzalanan 2020 ateşkes anlaşmasıyla gündeme gelmiştir.

Jeopolitik açıdan bölgede enerji kaynaklarının taşınmasına ve ticari rotaların çeşitlendirilmesine olanak tanır.

Zengezur Koridoru, Güney Kafkasya'da yer alır. Tam olarak, Ermenistan'ın güney kesimindeki Syunik vilayetinin dağlık arazisini kapsar. Sınırlar, batıda Türkiye'nin Iğdır vilayeti, doğuda Azerbaycan'ın başkenti Bakü ve güneyde Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ile birleşir.

Coğrafi konumu, İran sınırına yakın olması nedeniyle hassastır ve bölge savunma ve ticaret için kilit öneme sahiptir.

Zengezur Koridoru, bölgesel güvenlik ve ekonomik kalkınma açısından kritik öneme sahiptir. Birincil önemi, Azerbaycan'ın ana topraklarıyla Nahçıvan'ı bağlayarak anklav sorununu çözmek ve Türkiye ile doğrudan kara erişimi sağlamaktır.

Ekonomik olarak, Orta Koridor gibi uluslararası ticaret rotalarını hızlandırır, enerji nakil hatlarını güvence altına alır ve bölge ülkeleri arasında mal ve hizmet akışını artırır.

Siyasi açıdan, Karabağ çatışması sonrasında barış sürecini destekler ve istikrarı teşvik eder.

Zengezur Koridoru başlıca Azerbaycan, Ermenistan ve Türkiye'yi doğrudan ilgilendirir. Azerbaycan, Nahçıvan ile bağlantıyı güçlendirerek anklav durumunu hafifletir.

Ermenistan, koridorun geçtiği Syunik bölgesi nedeniyle toprak bütünlüğü konularını ele almak zorundadır. Türkiye ise Azerbaycan ile kara bağlantısıyla bölgesel etkisini artırır.

Ayrıca, Rusya ve İran gibi komşu ülkeler de koridorun güvenlik ve ekonomiye etkileri nedeniyle dolaylı olarak ilgilenmektedir.

Zengezur Koridoru'nun tarihi, Sovyetler Birliği dönemine dayanır. Tarihsel olarak Zengezur bölgesi, etnik çatışmalarla dolu bir geçmişe sahiptir. Sovyet dağılması sonrası, bölge Ermenistan kontrolü altında kalmış ve Nahçıvan'ın izole olmasına neden olmuştur.

2020'de Karabağ ateşkes anlaşmasının 9. maddesinde, koridorun açılması resmi olarak taahhüt edildi. Bu, Azerbaycan zaferinin bir sonucu olarak yeni bir dönemi başlattı.

Zengezur Koridoru şu anda planlama aşamasındadır. Azerbaycan ve Türkiye, altyapı projelerini hızlandırıyor, ancak Ermenistan engellere karşı çıkıyor. Bölgede güvenlik önlemleri artırılmış ve sınır noktalarında denetimler var.

Rus barış gücü, geçici olarak koridorun açılmasını kolaylaştırıyor, ancak kalıcı bir anlaşma için diplomatik görüşmeler devam ediyor. Ermenistan iç siyaseti nedeniyle tam onay vermemiştir.

Zengezur Koridoru'nun ekonomiye olumlu etkileri bekleniyor. Birincil katkısı, ticaret rotalarını kısaltarak nakliye maliyetlerini %40 oranında düşürmesi olacak. Bu, Orta Koridor üzerinden Avrupa-Asya lojistiğini canlandırarak bölgeye yılda milyarlarca dolar gelir sağlayabilir.

Enerji sektörü için, Bakü-Tiflis-Kars demir yolu gibi mevcut hatları destekleyerek gaz ve petrol taşımacılığını güvenceye alır.

Yerel düzeyde, istihdam yaratır ve turizm potansiyelini artırır, ancak Ermenistan'ın ekonomik kayıpları da söz konusu olabilir.

Türkiye'nin rolü, koridorun ana destekçisi ve mimarıdır. Stratejik açıdan, Azerbaycan ile kara bağlantısı kurarak bölgesel etkisini pekiştirir ve askeri iş birliğini artırır. Ekonomik olarak, Türkiye, altyapı yatırımlarına liderlik ediyor ve YAPİ projelerini genişletiyor.

Diplomatik düzeyde, Türkiye koridorun hızlı açılması için Ermenistan ve Azerbaycan arasında arabuluculuk yapıyor. Ayrıca, NATO bağlantıları ile koridoru uluslararası arenada destekliyor.

Zengezur Koridoru'nun başlıca sorunları, güvenlik ve egemenlik anlaşmazlıklarıdır. Ermenistan, koridorun geçtiği Syunik bölgesini kaybetme endişesi taşıyor ve anklavın kontrolünü kendi elinde tutmak istiyor.

Diğer bir konu, Rusya ve İran'ın etkileri; Rusya, barış gücü vasıtasıyla varlığını koruyor, İran ise alternatif koridorlar önererek rekabet ediyor.

Ek olarak, yerel etnik grupların (özellikle Ermeni toplulukların) güvenlik endişeleri ve insan hakları ihlalleri potansiyeli var.

Uluslararası tepkiler karışık bir görünüm sergiliyor. Azerbaycan ve Türkiye'nin müttefikleri (Pakistan ve İsrail gibi) koridoru destekliyor; Batılı ülkeler ve ABD genel olarak barışçıl çözümü teşvik ediyor.

Rusya, koridorun bölgesel dengeleri bozabileceğini vurgulayarak temkinli yaklaşıyor. İran, tahkimatlar artırarak direkt muhalefet gösteriyor. BM ve Avrupa Birliği gibi kuruluşlar, insan hakları ve egemenlik ilkelerine uygun hareket edilmesi çağrısı yapıyor.

Gelecekte, Zengezur Koridoru'nun tam olarak açılması ve faaliyete geçmesi bekleniyor. Kısa vadede, altyapı tamamlanarak 2025'e kadar kullanıma sunulabilir. Orta vadede, ekonomik entegrasyon artacak ve ticaret hacmi katlanacaktır.

Potansiyel senaryolar: Ermenistan anlaşmayı onaylarsa bölgesel barış pekişir; reddederse çatışma riski artar. Uzun vadede, koridor Trans-Hazar güzergahının parçası olarak küresel lojistik ağlarını dönüştürebilir.

Yerel halk üzerindeki etkiler karmaşıktır. Olumlu yanları, koridorun istihdam ve ekonomik fırsatlar yaratması; yol inşaatı ve turizm sektörleriyle gelir artışı sağlamasıdır.

Ancak, negatif yanları, Ermeni sakinlerin yer değiştirme endişeleri ve kültürel asimilasyon korkularını içerir. Güvenlik önlemleri, sivil yaşamı kısıtlayabilir ve etnik gerilimleri tetikleyebilir. Sürdürülebilir çözümler için toplum katılımı ve tazminat programları öneriliyor.

Diğer koridorlarla kıyaslandığında, Zengezur Koridoru benzersiz stratejik değere sahiptir. Örneğin, Bakü-Tiflis-Kars Koridoru mevcut iken, Zengezur doğrudan Türkiye-Nahçıvan bağlantısını sağlar ve mesafeyi %30 azaltır.

Rakip koridorlar olarak İran'ın Kuzey-Güney Koridoru ve Rusya'nın Kafkas hatları bulunur. Bu alternatifler daha uzun ve maliyetlidir. İran, koridorun açıkça alternatifini teşvik ederek ekonomik çıkarlarını koruyor.

Zengezur Koridoru, enerji taşımacılığında kilit role sahiptir. Öncelikle, Azerbaycan'ın SOCAR şirketi ile petrol ve gaz hatlarını (örneğin TANAP genişlemesi) güvenceye alacak. Bu, Avrupa'ya gaz arzını istikrarlı kılarken, taşıma süresini kısaltır.

Alternatif olarak, yenilenebilir enerji projelerine de entegre olabilir. Potansiyel riskler, sınır güvenliği ve sabotaj tehditleridir, bu nedenle askeri koruma planları uygulanmaktadır.